Toksikološka vještačenja

Povijest

Prva toksikološka vještačenja u Centru zabilježena su 1958. godine, a njima je obavljeno vještačenje hrane i farmaceutskih pripravaka. Kasnijim razvojem forenzike, a i porastom količine zaplijenjene droge, 1963. godine u svakodnevnu uporabu uvodi se tankoslojna kromatografija (TLC) kao jednostavna i selektivna metoda za kvalitativnu analizu droge. U otprilike isto vrijeme, za određivanje etanola u biološkim uzorcima počinju se koristiti dvije metode, Widmarkova metoda i enzimatska (ADH) metoda na UV spektrofotometru. Zbog određenih praktičnih nedostataka tih metoda u određivanju etanola, 1969. godine počinju se provoditi prve analize metodom plinske kromatografije (GC-FID) koje su uglavnom uključivale kvantitativno određivanje etanola u krvi i mokraći, a prema potrebi i vještačenja droge. Nešto kasnije uvedena je i metoda vezanoga sustava plinska kromatografija - masena spektrometrija (GC-MS) koja se i danas smatra jednom od najprikladnijih metoda za kvalitativno određivanje droga.

Preseljenjem na današnju lokaciju, 1997. godine, Centar dobiva nove moderne laboratorije koji su potpuno prilagođeni potrebama i zahtjevima toksikoloških vještačenja. Intenzivira se nabava novih instrumenata, uvode se računalni sustavi za automatsku obradu podataka, vještaci se educiraju u srodnim institutima diljem svijeta, a uvode se i nove metode za kvantitativno određivanje najzastupljenijih droga tekućinskom kromatografijom (HPLC) te za kvalitativno određivanje droge u biološkim uzorcima metodom GC-MS. Kao rezultat svih navedenih aktivnosti, od 2002. godine provode se komparativna vještačenja (u početku uzoraka heroina i kokaina, a kasnije i amfetamina) koja su objedinila razvijene analitičke metode nadograđene stručnim mišljenjem vještaka.

Sudjelovanje u projektima financiranim iz pretpristupnih fondova EU dodatno je osuvremenilo toksikološki laboratorij, i opremljenošću i novim metodama. Posebno valja istaknuti projekt “IPA 2007 - Jačanje kapaciteta Ministarstva unutarnjih poslova u borbi protiv krijumčarenja i zlouporabe droga” u sklopu kojeg je nabavljeno jedanaest novih instrumenata te su razvijene brojne nove metode od kojih su najvažnije metode kemijskog profiliranja heroina, kokaina i amfetamina te kvantitativno određivanje droge u biološkim uzorcima.

Vještačenja zaplijenjene droge

Kvalitativna vještačenja, odnosno identifikacija zaplijenjene droge i psihotropnih tvari (u obliku praha, komercijalnih i nekomercijalnih tableta i kapsula, tekućina i dr.) te detekcija tragova droge na predmetima, na primjer u špricama i na vagama, provode se metodama tankoslojne kromatografije (TLC), infracrvene spektrofotometrije (FTIR) i vezanim sustavom plinska kromatografija - masena spektrometrija (GC-MS). Kvantitativna vještačenja, odnosno određivanje čistoće zaplijenjene droge i psihotropnih tvari, provode se metodama tekućinske kromatografije (HPLC) i plinske kromatografije (GC-FID).

Komparativna vještačenja

Komparativna vještačenja heroina, kokaina i amfetamina uključuju metode kojima se određuju glavni sastojci, punila i karakteristične nečistoće u uzorcima te se uspoređuju njihovi međusobni omjeri i udjeli.

Pored navedenog uključuje i kemijsko profiliranje kojim se kod komparativnog vještačenja određuje vjerojatnost potječu li uzorci iz istog izvora. Kemijsko profiliranje heroina provodi se međusobnom usporedbom omjera kemijskih spojeva iz opijuma i nečistoća nastalih prilikom proizvodnje heroina. Komparativna vještačenja heroina provode se metodama FTIR, GC-MS, HPLC i GC-FID.

U kemijskom profiliranju kokaina međusobno se uspoređuju omjeri tragova organskih otapala koja se koriste prilikom proizvodnje kokaina. Komparativna vještačenja kokaina provode se metodama FTIR, GC-MS, HPLC i HS-GC-FID. Kemijsko profiliranje amfetamina provodi se usporedbom udjela i omjera međuproizvoda i nečistoća nastalih u procesu sinteze amfetamina. Komparativna vještačenja amfetamina provode se metodama FTIR, GC-MS i HPLC. Za potrebe kemijskoga profiliranja heroina, kokaina i amfetamina izrađena je i baza podataka u koju se pohranjuju svi profili analiziranih uzoraka, što omogućuje brzu i neposrednu usporedbu novih profila s već postojećim profilima.

Vještačenja pesticida i drugih otrova

Vještačenja pesticida i drugih otrova u praškastim, tekućim i biološkim uzorcima (na primjer u želučanom sadržaju i jetri) uključuju kvalitativna i kvantitativna vještačenja, odnosno identifikaciju i kvantifikaciju zaplijenjenih pesticida i drugih otrovnih supstanci. Ove se analize provode metodama GC-MS, LC-MS i GC-ECD.

Vještačenja droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima

Vještačenja droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima uključuju kvalitativna i kvantitativna vještačenja, odnosno utvrđivanje prisutnosti i kvantifikacija droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima (krv, mokraća i dr.). Vještačenja droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima provode se enzimatskim metodama na instrumentu VIVA (preliminarna vještačenja) te metodama GC-MS i LC-MS/MS.

Vještačenja etanola u biološkim uzorcima

Vještačenja etanola u biološkim uzorcima uključuju kvantitativna vještačenja etanola u biološkim uzorcima (krv. mokraća i očna vodica). Vještačenja etanola u biološkim uzorcima provode se metodom HS-GC-FID.

Vještačenja karboksihemoglobina (CO-Hb) u biološkim uzorcima

Vještačenja karboksihemoglobina (CO-Hb) u biološkim uzorcima uključuju kvantitativna vještačenja karboksihemoglobina (CO-Hb) u krvi. Vještačenja CO-Hb u biološkim uzorcima provode se metodom UV-VIS spektrofotometrije.

Međulaboratorijske usporedbe

Redovito sudjelovanje u međulaboratorijskim usporedbenim ispitivanjima jedan je od načina osiguranja kvalitete ispitnih rezultata. Stoga, vještaci i tehničari iz područja toksikoloških vještačenja godišnje sudjeluju u:
 
  • dva UNODC-ova ICE (United Nations Office on Drugs and Crime International Collaborative Exercises) međulaboratorijska ispitivanja za kvalitativno i kvantitativno određivanje droga u zaplijenjenim materijama te u dva ispitivanja za kvalitativno određivanje droga u biološkim uzorcima,
  • ispitivanju sposobnosti za kvalitativno i kvantitativno određivanje droga u zaplijenjenim materijama u organizaciji ENFSI-a,
  • dva Forensic Testing Programa ¨Referenz Institut für Bioanalytik¨ za kvantitativno određivanje etanola u krvi.


Edukacija i profesionalno usavršavanje

Vještaci iz područja toksikoloških vještačenja redovito sudjeluju u edukaciji policijskih službenika za obavljanje policijskih poslova povezanih s drogom. Također, sudjeluju u edukaciji i osposobljavanju djelatnika drugih državnih tijela i institucija vezano za problematiku droga i pojavu novih droga u Republici Hrvatskoj.

U našem laboratoriju izvodile su se vježbe iz kolegija Istraživanje mjesta događaja, Forenzična kemija i toksikologija I. i Forenzična genetika I. za studente Sveučilišnog odjela za forenzične znanosti Sveučilišta u Splitu.

Vještaci iz područja toksikoloških vještačenja već dugi niz godina sudjeluju u radu Povjerenstva za izradu popisa droga i u raznim stručnim tijelima koja se bave problematikom zlouporabe droge, od kojih valja istaknuti sljedeće radne skupine u sklopu Nacionalnog informacijskog sustava za droge:
 
  • smrti povezane s uporabom droga i smrtnost među ovisnicima,
  • podaci o kriminalitetu droga,
  • sustav ranog upozoravanja u slučaju pojave nove psihoaktivne tvari u Republici Hrvatskoj.


Zadatak radnih skupina jest savjetovanje Ureda za suzbijanje zlouporabe droga o provedbi opće strategije Nacionalnog informacijskoga sustava za droge, o metodama prikupljanja i analize podataka, o komunikacijskoj strategiji i daljnjem razvoju, o aktualnim temama i trendovima, zatim predlaganje aktivnosti i mjera te sudjelovanje u izradi dokumenata i stručne literature.

Naši vještaci također su članovi Nacionalne kontaktne točke za prijenos i analizu uzoraka droga (NKT). Zadaća NKT-a jest slanje uzoraka droge i razmjena podataka o analiziranim uzorcima.

Uništavanje zaplijenjene droge

Vještaci iz područja toksikoloških vještačenja aktivno sudjeluju, u suradnji s Povjerenstvom za uništavanje oduzetih droga na čijem je čelu dr. sc. Ljubica Tomašek, glavni vještak za toksikološka vještačenja, u pripremi i provedbi spaljivanja droge pohranjene u Centru.

Akreditirane metode:
  1. Kvalitativno određivanje alprazolama, diazepama, i oksazepama metodom TLC
  2. Kvalitativno određivanje metadona metodom TLC
  3. Kvalitativno određivanje buprenorfina i naloksona metodom TLC
  4. Semikvantitativno određivanje THC-a u konoplji i hašišu metodom TLC
  5. Kvalitativno određivanje heroina i kokaina metodom FTIR
  6. Kvalitativno određivanje amfetamina i metamfetamina metodom FTIR
  7. Kvalitativno određivanje amfetamina metodom GC-MS
  8. Kvalitativno određivanje MDMA i metamfetamina metodom GC-MS
  9. Kvalitativno određivanje heroina i kokaina metodom GC-MS
  10. Kvalitativno određivanje alprazolama i diazepama metodom GC-MS
  11. Kvalitativno određivanje metadona metodom GC-MS
  12. Kvalitativno određivanje mCPP-a metodom GC-MS
  13. Kvantitativno određivanje THC-a metodom GC-FID
  14. Kvantitativno određivanje amfetamina metodom HPLC
  15. Kvantitativno određivanje heroina metodom HPLC
  16. Kvantitativno određivanje kokaina metodom HPLC
  17. Kvantitativno određivanje metamfetamina metodom HPLC
  18. Kvantitativno određivanje MDMA metodom HPLC
  19. Kvantitativno određivanje mCPP-a metodom HPLC
  20. Kvalitativno i kvantitativno određivanje LSD-a metodom LC-MS
  21. Kvantitativno određivanje psilocina i psilocibina u gljivama metodom LC-MS
  22. Kvantitativno određivanje etanola u biološkim uzorcima metodom GC-FID