Povijest
Prva toksikološka vještačenja u Centru zabilježena su 1958. godine, a njima je obavljeno vještačenje hrane i farmaceutskih pripravaka. Kasnijim razvojem forenzike, a i porastom količine zaplijenjene droge, 1963. godine u svakodnevnu uporabu uvodi se tankoslojna kromatografija (TLC) kao jednostavna i selektivna metoda za kvalitativnu analizu droge. U otprilike isto vrijeme, za određivanje etanola u biološkim uzorcima počinju se koristiti dvije metode, Widmarkova metoda i enzimatska (ADH) metoda na UV spektrofotometru. Zbog određenih praktičnih nedostataka tih metoda u određivanju etanola, 1969. godine počinju se provoditi prve analize metodom plinske kromatografije (GC-FID) koje su uglavnom uključivale kvantitativno određivanje etanola u krvi i mokraći, a prema potrebi i vještačenja droge. Nešto kasnije uvedena je i metoda vezanoga sustava plinska kromatografija - masena spektrometrija (GC-MS) koja se i danas smatra jednom od najprikladnijih metoda za kvalitativno određivanje droga.
Preseljenjem na današnju lokaciju, 1997. godine, Centar dobiva nove moderne laboratorije koji su potpuno prilagođeni potrebama i zahtjevima toksikoloških vještačenja. Intenzivira se nabava novih instrumenata, uvode se računalni sustavi za automatsku obradu podataka, vještaci se educiraju u srodnim institutima diljem svijeta, a uvode se i nove metode za kvantitativno određivanje najzastupljenijih droga tekućinskom kromatografijom (HPLC) te za kvalitativno određivanje droge u biološkim uzorcima metodom GC-MS. Kao rezultat svih navedenih aktivnosti, od 2002. godine provode se komparativna vještačenja (u početku uzoraka heroina i kokaina, a kasnije i amfetamina) koja su objedinila razvijene analitičke metode nadograđene stručnim mišljenjem vještaka.
Sudjelovanje u projektima financiranim iz pretpristupnih fondova EU dodatno je osuvremenilo toksikološki laboratorij, i opremljenošću i novim metodama. Posebno valja istaknuti projekt “IPA 2007 - Jačanje kapaciteta Ministarstva unutarnjih poslova u borbi protiv krijumčarenja i zlouporabe droga” u sklopu kojeg je nabavljeno jedanaest novih instrumenata te su razvijene brojne nove metode od kojih su najvažnije metode kemijskog profiliranja heroina, kokaina i amfetamina te kvantitativno određivanje droge u biološkim uzorcima.
Vještačenja zaplijenjene droge
Kvalitativna vještačenja, odnosno identifikacija zaplijenjene droge i psihotropnih tvari (u obliku praha, komercijalnih i nekomercijalnih tableta i kapsula, tekućina i dr.) te detekcija tragova droge na predmetima, na primjer u špricama i na vagama, provode se metodama tankoslojne kromatografije (TLC), infracrvene spektrofotometrije (FTIR) i vezanim sustavom plinska kromatografija - masena spektrometrija (GC-MS). Kvantitativna vještačenja, odnosno određivanje čistoće zaplijenjene droge i psihotropnih tvari, provode se metodama tekućinske kromatografije (HPLC) i plinske kromatografije (GC-FID).
Komparativna vještačenja
Komparativna vještačenja heroina, kokaina i amfetamina uključuju metode kojima se određuju glavni sastojci, punila i karakteristične nečistoće u uzorcima te se uspoređuju njihovi međusobni omjeri i udjeli.
Pored navedenog uključuje i kemijsko profiliranje kojim se kod komparativnog vještačenja određuje vjerojatnost potječu li uzorci iz istog izvora. Kemijsko profiliranje heroina provodi se međusobnom usporedbom omjera kemijskih spojeva iz opijuma i nečistoća nastalih prilikom proizvodnje heroina. Komparativna vještačenja heroina provode se metodama FTIR, GC-MS, HPLC i GC-FID.
U kemijskom profiliranju kokaina međusobno se uspoređuju omjeri tragova organskih otapala koja se koriste prilikom proizvodnje kokaina. Komparativna vještačenja kokaina provode se metodama FTIR, GC-MS, HPLC i HS-GC-FID. Kemijsko profiliranje amfetamina provodi se usporedbom udjela i omjera međuproizvoda i nečistoća nastalih u procesu sinteze amfetamina. Komparativna vještačenja amfetamina provode se metodama FTIR, GC-MS i HPLC. Za potrebe kemijskoga profiliranja heroina, kokaina i amfetamina izrađena je i baza podataka u koju se pohranjuju svi profili analiziranih uzoraka, što omogućuje brzu i neposrednu usporedbu novih profila s već postojećim profilima.
Vještačenja pesticida i drugih otrova
Vještačenja pesticida i drugih otrova u praškastim, tekućim i biološkim uzorcima (na primjer u želučanom sadržaju i jetri) uključuju kvalitativna i kvantitativna vještačenja, odnosno identifikaciju i kvantifikaciju zaplijenjenih pesticida i drugih otrovnih supstanci. Ove se analize provode metodama GC-MS, LC-MS i GC-ECD.
Vještačenja droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima
Vještačenja droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima uključuju kvalitativna i kvantitativna vještačenja, odnosno utvrđivanje prisutnosti i kvantifikacija droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima (krv, mokraća i dr.). Vještačenja droge, psihotropnih tvari i lijekova u biološkim uzorcima provode se enzimatskim metodama na instrumentu VIVA (preliminarna vještačenja) te metodama GC-MS i LC-MS/MS.
Vještačenja etanola u biološkim uzorcima
Vještačenja etanola u biološkim uzorcima uključuju kvantitativna vještačenja etanola u biološkim uzorcima (krv. mokraća i očna vodica). Vještačenja etanola u biološkim uzorcima provode se metodom HS-GC-FID.
Vještačenja karboksihemoglobina (CO-Hb) u biološkim uzorcima
Vještačenja karboksihemoglobina (CO-Hb) u biološkim uzorcima uključuju kvantitativna vještačenja karboksihemoglobina (CO-Hb) u krvi. Vještačenja CO-Hb u biološkim uzorcima provode se metodom UV-VIS spektrofotometrije.
Međulaboratorijske usporedbe
Redovito sudjelovanje u međulaboratorijskim usporedbenim ispitivanjima jedan je od načina osiguranja kvalitete ispitnih rezultata. Stoga, vještaci i tehničari iz područja toksikoloških vještačenja godišnje sudjeluju u:
- dva UNODC-ova ICE (United Nations Office on Drugs and Crime International Collaborative Exercises) međulaboratorijska ispitivanja za kvalitativno i kvantitativno određivanje droga u zaplijenjenim materijama te u dva ispitivanja za kvalitativno određivanje droga u biološkim uzorcima,
- ispitivanju sposobnosti za kvalitativno i kvantitativno određivanje droga u zaplijenjenim materijama u organizaciji ENFSI-a,
- dva Forensic Testing Programa ¨Referenz Institut für Bioanalytik¨ za kvantitativno određivanje etanola u krvi.
Edukacija i profesionalno usavršavanje
Vještaci iz područja toksikoloških vještačenja redovito sudjeluju u edukaciji policijskih službenika za obavljanje policijskih poslova povezanih s drogom. Također, sudjeluju u edukaciji i osposobljavanju djelatnika drugih državnih tijela i institucija vezano za problematiku droga i pojavu novih droga u Republici Hrvatskoj.
U našem laboratoriju izvodile su se vježbe iz kolegija Istraživanje mjesta događaja, Forenzična kemija i toksikologija I. i Forenzična genetika I. za studente Sveučilišnog odjela za forenzične znanosti Sveučilišta u Splitu.
Vještaci iz područja toksikoloških vještačenja već dugi niz godina sudjeluju u radu Povjerenstva za izradu popisa droga i u raznim stručnim tijelima koja se bave problematikom zlouporabe droge, od kojih valja istaknuti sljedeće radne skupine u sklopu Nacionalnog informacijskog sustava za droge:
- smrti povezane s uporabom droga i smrtnost među ovisnicima,
- podaci o kriminalitetu droga,
- sustav ranog upozoravanja u slučaju pojave nove psihoaktivne tvari u Republici Hrvatskoj.
Zadatak radnih skupina jest savjetovanje Ureda za suzbijanje zlouporabe droga o provedbi opće strategije Nacionalnog informacijskoga sustava za droge, o metodama prikupljanja i analize podataka, o komunikacijskoj strategiji i daljnjem razvoju, o aktualnim temama i trendovima, zatim predlaganje aktivnosti i mjera te sudjelovanje u izradi dokumenata i stručne literature.
Naši vještaci također su članovi Nacionalne kontaktne točke za prijenos i analizu uzoraka droga (NKT). Zadaća NKT-a jest slanje uzoraka droge i razmjena podataka o analiziranim uzorcima.
Uništavanje zaplijenjene droge
Vještaci iz područja toksikoloških vještačenja aktivno sudjeluju, u suradnji s Povjerenstvom za uništavanje oduzetih droga na čijem je čelu dr. sc. Ljubica Tomašek, glavni vještak za toksikološka vještačenja, u pripremi i provedbi spaljivanja droge pohranjene u Centru.
Akreditirane metode:
- Kvalitativno određivanje alprazolama, diazepama, i oksazepama metodom TLC
- Kvalitativno određivanje metadona metodom TLC
- Kvalitativno određivanje buprenorfina i naloksona metodom TLC
- Semikvantitativno određivanje THC-a u konoplji i hašišu metodom TLC
- Kvalitativno određivanje heroina i kokaina metodom FTIR
- Kvalitativno određivanje amfetamina i metamfetamina metodom FTIR
- Kvalitativno određivanje amfetamina metodom GC-MS
- Kvalitativno određivanje MDMA i metamfetamina metodom GC-MS
- Kvalitativno određivanje heroina i kokaina metodom GC-MS
- Kvalitativno određivanje alprazolama i diazepama metodom GC-MS
- Kvalitativno određivanje metadona metodom GC-MS
- Kvalitativno određivanje mCPP-a metodom GC-MS
- Kvantitativno određivanje THC-a metodom GC-FID
- Kvantitativno određivanje amfetamina metodom HPLC
- Kvantitativno određivanje heroina metodom HPLC
- Kvantitativno određivanje kokaina metodom HPLC
- Kvantitativno određivanje metamfetamina metodom HPLC
- Kvantitativno određivanje MDMA metodom HPLC
- Kvantitativno određivanje mCPP-a metodom HPLC
- Kvalitativno i kvantitativno određivanje LSD-a metodom LC-MS
- Kvantitativno određivanje psilocina i psilocibina u gljivama metodom LC-MS
- Kvantitativno određivanje etanola u biološkim uzorcima metodom GC-FID
